انسانها همیشه درباره آسمانشب و پدیدههای نجومی کنجکاو بودند. ما این موضوع را از حکاکیهای انسانهای اولیه در غارها فهمیدیم؛ آنها تغییرات فاز ماه را روی دیوارههای غار ثبت میکردند. ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد ساکنان شهر باستانی اور (Ur) در بین النهرین ماهگرفتگی را رصد کردند و حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد بابلیها یک سری از ماهگرفتگیها را پیشبینی کردند. بنابراین از گذشته ماهگرفتگی یکی از پدیدههای جالب بوده و ثبت ماهگرفتگی یکی از فعالیتهای مهم بین منجمین آماتور است.
حالا در آستانه طولانیترین ماهگرفتگی قرن ۲۱ و آخرین ماهگرفتگی کلی قرن ۱۴ شمسی هستیم. پس فرصت تماشای این ماهگرفتگی را از دست ندهید.
ماه گرفتگی چیست؟
در ماهگرفتگی یا خُسوف زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید سایهاش را، که در فضا در سمتی مخالف خورشید ممتد است، به دنبال میکشد.
سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن ۱٬۳۸،۰۰۰ کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود ۴۰۰۰۰ کیلومتر نسبت به مبدا متوسط تغییر میکند. خسوف زمانی اتفاق میافتد که ماه وارد مخروط سایه زمین شود.
وقتی از بالا به دایرةالبروج بنگریم به اشتباه گمان میکنیم که ماهگرفتگی باید ماهی یک بار اتفاق افتد. خطای این دید وقتی آشکار میشود که از پهلو نگاه کنیم. آنگاه روشن میشود که این سه جرم در حقیقت بر یک خط واقع نیستند. ماه در نتیجه میل مدارش با دائرةالبروج، میتواند از بالا یا پایین مخروط سایه، به فاصلهای که حداکثر ۳۲٬۰۰۰ کیلومتر میشود بگذرد. برای اینکه خسوف برقرار باشد باید دو شرط مهم زیر همزمان با یکدیگر برقرار باشند:
1. خورشید، زمین و ماه، باید بر خطی مستقیم واقع باشند یعنی ماه به حالت بدر از زمین دیده شود. این واقعه ماهی یک بار روی میدهد.
2. ماه در حرکت مداریش باید در حال عبور از دائرةالبروج، یعنی در یکی از گرهها باشد.
بیشتر دیده شد که کره ماه نیمی از ماه را در زیر صفحه دائرةالبروج به سر میآورد و نیم دیگر را بالای آن. دو نقطهای که در آنها ماه صفحه دائرةالبروج را قطع میکند عقدتین نامیده میشود: یکی از این دو عقده رأس (گره شمالی) است و دیگری عقده ذنب (گره جنوبی). خط واصل این دو نقطه را خط عقدهها یا خط گرهها نامند.
مدت دوام ماهگرفتگی نسبتاً زیاد است، زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطهای که ماه از آن میگذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کیلومتر است. اگر ماه مخروط را بطور مرکزی قطع کند، نزدیک به دو ساعت در ماهگرفتگی کامل خواهد بود، زیرا قطر ماه در حدود ۳٬۵۰۰ کیلومتر و سرعت متوسط آن ۳٬۲۰۰ کیلومتر در ساعت است. سایه زمین ماه را کاملاً تاریک نمیکند. حتی وقتی که ماهگرفتگی کامل باشد ماه کاملاً مرئی است، ولی رنگ سرخ بی فروغی جای درخشش عادی آنرا میگیرد. این فروغ مختصر معمول نور آفتابی است که از جو زمین به داخل مخروط سایه شکسته شدهاست. اجزای آبی و بنفش نور آفتاب بر اثر پراکندن در جو زمین، حذف میشوند و مؤلفههای سرخ نورند که قرص ماه را اندکی روشن میکنند.
ماه گرفتگی کلی
تمام ماه از داخل سایه ی زمین عبور می کند وبطور کامل در تاریکی فرو می رود. این رویداد به خاطر رنگ های گوناگون و متغییری که ماه در لحظه ی گرفت کامل در سطح خود دارد بسیار برجسته و مورد توجه است.
ماهگرفتگی جزئی
در ماهگرفتگی جزئی فقط قسمتی از ماه از میان مخروط سایه میگذرد. به این ترتیب بریدگی تاریکی در ماه تمام، در بخش شمالی آن و یا در بخش جنوبی، پدیدار میشود. البته ماهگرفتگیهای جزئی هم بعد و هم پیش از ماهگرفتگی کلی نیز واقع میشوند. در حدود نیم ساعت طول میکشد تا ماه کاملاً وارد سایه شود و مدت مشابهی نیز لازم است تا کاملاً از سایه بدر آید.
ماهگرفتگی نیمسایهای
ماهگرفتگی نیمسایهای، وقتی رخ می دهد که ماه در نیمسایهٔ زمین قرار می گیرد بنحویکه خورشید بصورت یک قرص بریده از پشت زمین بر ماه می تابد. در این صورت مقداری از شمال یا جنوب ماه تیرهتر به نظر میرسد و ماه به رنگ خاکستری سوخته درمیآید.
ماه گرفتگی ۵ و ۶ مرداد ۹۷
حالا که با ماهگرفتگی آشنا شدید و اهمیت ماهگرفتگی ۵ و ۶ مرداد را دریافتیم، وقت آن رسیده که زمان مناسب برای رصد این ماهگرفتگی را بررسی کنیم. این ماه گرفتگی در ساعت ۲۱:۴۴ روز جمعه ۵ مرداد و با ورود ماه به نیم سایه زمین آغاز میشود. در ساعت ۲۲:۵۴ ماه گرفتگی جزیی آغاز شده و در ساعت ۰۰:۰۰ روز شنبه ۶ مرداد ماه کاملا وارد سایه زمین میشود. در ساعت ۰۰:۵۱ ماهگرفتگی کلی به اوج خود میرسد و در ساعت ۰۱:۴۳ ماه گرفتگی کلی پایان مییابد. ساعت ۰۲:۴۹ ماهگرفتگی جزیی و در ساعت ۰۳:۵۸ ماه گرفتگی نیم سایهای نیز به پایان میرسد.
برای ثبت این ماهگرفتگی چند راه دارد:
۱- ثبت ماه گرفتگی با مداد و کاغذ؛ شما میتوانید جزییات ماه گرفتگی را روی یک کاغذ یادداشت کنید و اگر به طراحی علاقمند هستید تغییرات نور و رنگ ماه را نقاشی کنید. برای این کار بهتر است از مقوای مشکی استفاده کنید.
۲- ثبت ماهگرفتگی با استفاده از عکاسی؛ برای این کار شما به یک دوربین حرفهای با لنز تله یا یک تلسکوپ نیاز دارید. اگر تلسکوپی دارید حتی میتوانید با یک دوربین معمولی یا دوربین موبایل نیز از ماه عکس بگیرید. خود است در زمان عکاسی زمانها را نیز ثبت کنید (میتوانید ساعت دوربین خود را از قبل تنظیم کنید).
۳- اگر به خارج از شهر و دور از آلودگی نوری بروید، میتوانید با یک دوربین حرفهای و نوردهی طولانی تصویر زیبایی از ماه سرخ رنگ در کنار سیاره مریخ ثبت کنید و بخش مرکزی کهکشانراه شیری را نیز در کنار آن ببینید.
وضعیت رصدی ماهگرفتگی در مناطق مختلف جهان
همه نظرها (۰)